W Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w latach 60. istniało zapotrzebowanie na uniwersalne samochody ciężarowe. Pojazdy miały być odpowiednie do eksploatacji w każdych warunkach: od subtropików po obszar podbiegunowy, od autostrad do gruntowych dróg, od syberyjskich mrozów aż po upały w Kałmucji - czyli we wszystkich warunkach występujących w rozległym Związku Radzieckim.

Kamaz-5320 z przyczepą GKB-8350. Źródło: Trzy rodziny Kamazów. Motoryzacja, nr 7/8 1975

W 1976 r. w Nabiereżnych Czełnach nad rzeką Kamą ruszyła fabryka Kamaz (pisane też KaMAZ). Zakłady te 16 lutego 1976 r. rozpoczęły produkcję nowych, uniwersalnych ciężarówek z silnikiem diesla, które stały się legedną sowieckich szos i do dziś są popularne w wielu państwach byłego bloku wschodniego.

Opracowywanie nowej ciężarówki rozpoczęto jeszcze w latach 60. Pojazd miał posiadać efektywny silnik wysokoprężny. Popularne w ZSRR samochody GAZ-53 (od 1961 r.) oraz ZIŁ-130 (od 1962 r.) posiadały silniki benzynowe, mało ekonomiczne w pojazdach użytkowych. Ładowność tych ciężarówek była dość niska - GAZ był nieco mniejszy i przewoził teoretycznie do 3 ton, a ZIŁ - do 6 ton. Dziś taką masę ładunku przewożą samochody dostawcze. Dla uzupełnienia należy wspomnieć, iż od 1961 r. produkowano w ZSRR ciężarówki Ural-375 z silnikami benzynowymi. Pojazdy te wykonywano jedynie dla wojska.

Kamazy na Ukrainie. Wersja pochodna 5320 z żurawiem i zasłoną dymną, ciągnik siodłowy 5410 z wygiętą naczepą z samodzielnie podwyższonymi ścianami (zapewne OdAZ-9770), 5320 z zabudową-samoróbką wraz z przyczepą oraz 5320 na dziurawej szosie. fot. Michał Zaręba

Silnik Diesla posiadały za to ciężarówki KrAZ oraz MAZ. Produkowany od lat 60. KrAZ-255B był jednak pojazdem zbyt dużym do uniwersalnego zastosowania. Posiadał on potężny, 15-litrowy silnik JAMZ-238 i napęd na wszystkie osie, co skutkowało również potężnym spalaniem. Auto było za to świetne do zastosowania jako ciągnik do lawet z czołgami T-55.

Drugi zakład produkujący ciężarówki z Dieslem - MAZ z Mińska - już wkrótce po II wojnie światowej rozpoczął produkcję ciężarówek MAZ-200, MAZ-205 i MAZ-502 z silnikami dieslowskimi JAZ-204. Były to silniki dwusuwowe, będące kopią słynnych amerykańskich silników Detroit Diesel serii 71 wprowadzonej 1938 r., z mechanicznymi pompowtryskiwaczami oraz doładowaniem sprężarką Rootsa. MAZ-200, 205 i 502 posiadały klasyczny układ konstrukcyjny z silnikiem przed kabiną. Nie były to zbyt dynamiczne samochody - maksymalna prędkość wynosiła 50 km/h. Dużo lepsze parametry posiadały produkowane od 1965 r. ciężarówki serii MAZ-500 z 11-litrowym, 4-suwowym, widlastym silnikiem JAMZ-236. Mazy 500 posiadały parametry podobne do naszych dieslowskich Żubrów A80 z Jelcza, produkowanych od 1960 r.

Dlaczego to nie MAZy zawojowały Związek Radziecki? Być może chodziło o zdolności produkcyjne mińskiego zakładu - potrzeba było dodatkowej fabryki, aby pokryć zapotrzebowanie całego ZSRR.

Kamazy na Ukrainie. 5320 z podwyższonymi burtami, ciągnik siodłowy 4410 z przyczepą kłonicową, śmieciarka na podwoziu 5320 oraz 4310 z zabudową pasażerską. fot. Michał Zaręba

Krąży wiele legend o kopiowaniu zachodnich rozwiązań  technicznych przez ZSRR. Niektórzy uważają, że GAZ-20 Pobieda był kopią Forda model 1942 (tymczasem pojazd posiadał rozwiązania z niemieckiego samochodu Opel Kapitan z 1938 r.), natomiast GAZ-24 Wołga podobno nawiązuje designem do Forda Falcona. Jak się okazuje, podobnie było z Kamazem. W 1969 r. powstała prototypowa ciężarówka ZIŁ-170. Wedle rosyjskich stron internetowych, pojazd ten został opracownay przez kanadyjską firmę International Harvester pod oznaczeniem COF-220. Samochód wyróżniał się charakterystycznym, 3-osiowym podwoziem z dwoma napędzanymi osiami tylnymi z kołami bliźniaczymi. To do dziś znaki rozpoznawcze klasycznych Kamazów. W oryginale, International Harvester posiadał 2-suwowy, widlasty silnik Diesla (wówczas zupełnie typowe w Ameryce Północnej). Na bazie tego pojazdu powstał pierwszy, skrzyniowy Kamaz-5320, produkowany seryjnie od 1976 r.

Opracowane samochody Kamaz były przystosowane do temperatur od -40 do +50 stopni Celsjusza, a także do pracy na wysokości do 3000 m nad poziomem morza. Aby uzyskać wysokie średnie prędkości, zdecydowano, iż napęd musi uzyskiwać wskaźnik mocy 8 KM na tonę masy w pełni załadowanego pojazdu. W 1975 r. poinformowano w prasie o zastosowaniu do napędu 8-cylindrowych, widlastych silników JAMZ o mocy 210 KM oraz silnika JAMZ-7401 o zmniejszonym stopniu sprężania i mocy 180 KM. W ciągnikach siodłowych miały być stosowane 10-cylindrowe silniki JAMZ-741 o mocy 260 KM.

Kamaz-55111 na Krymie, Ukraina. fot. Jacek Pudło 2010

Początkowo produkcja objęła 4 podstawowe modele:

• Kamaz-5320 - samochód skrzyniowy dostosowany do jazdy z przyczepą
• Kamaz-5510 - wywrotka tylnozsypowa
• Kamaz-5410 - ciągnik siodłowy
• Kamaz-4310 - samochód wojskowy z napędem 6x6 i pojedynczymi kołami

Pojazdy były zunifikowane konstrukcyjnie. Podstawowy Kamaz-5320 posiadał trzymiejscową kabinę. Nacisk na oś przednią przy pełnym załadunku wynosił 6 ton, a nacisk na każdą oś tylną - po 5,5 t, łącznie 11 t. Po dołączeniu przyczepy o masie maksymalnej 11,5 t (zwykle na dwóch osiach z kołami bliźniaczymi - typ GKB-8350) uzyskiwano dość pojemny zestaw o masie całkowitej 22,6 t. To niemal dwa razy mniej, niż współczesny ciągnik siodłowy (40 t), ale w realiach lat 70. były to znaczne osiągi. Pojazd z przyczepą uzyskiwał prędkość 60 km/h w 40 sekund. Pytanie "ile do setki" w wypadku samochodów ciężarowych jest oczywiście nietaktowne, nie mniej jednak można wspomnieć, że prędkość maksymalna wynosiła 85 km/h.

Kamazy na Ukrainie. Ciągnik 4410 przewożący drewno, za nim ciągnik Ural, ciągnik 5410 w porównaniu z MANem TGA - widocznie nietypowe, wysokie siodło, ponownie ciągnik 5410 oraz dwa skrzyniowe 5320. fot. Michał Zaręba

Ciągnik siodłowy Kamaz-5410 posiadał natomiast pomniejszony rozstaw osi - 2840 mm. Jego masa własna wynosiła 6,89 t, a dopuszczalny nacisk na siodło - 8,1 t. Masa zestawu z naczepą OdAZ-9770 z burtami wynosiła 26 ton. Pojazd użytkowano też z naczepą samowyładowczą GKB-9575 o masie 5,5 t i ładowności 13,5 t lub naczepą plandekową OdAZ-9385. Zdolność pokonywania wzniesień z naczepą samowyładowczą - do 18 promili. Radzieckie naczepy posiadały dwie osie tylne z kołami bliźniaczymi (wzorce amerykańskie).

Wywrotka Kamaz-5510 posiadał skrócony rozstaw osi i charakteryzował się masą 8,113 t i ładownością 7 t. Kierowcy zawodowi pamiętający lata 70. do dziś wspominają ciężko wchodzące biegi w nowych Kamazach.

Terenowa, wojskowa ciężarówka Kamaz-4310 posiadała masę 8 ton i ładowność 5 ton. Poza tym modelem produkowano też wojskowy ciągnik siodłowy typu 4410, również z kołami pojedynczymi na osiach tylnych.

Do podstawowych odmian wprowadzano szereg modyfikacji. Oznaczenie powstawało przez dodanie cyfry na końcu. Oto 2 przykłady:

• Kamaz 53202 - z wydłużoną skrzynią ładunkową
• Kamaz 55102 - model "rolniczy" z wyładunkiem na boki

8-cylindrowy, widlasty, dieslowski silnik Kamaz-740. Źródło: Silnik samochodu ciężarowego KamAZ. Motoryzacja, nr 10/1975

Silnik JAMZ-740 produkowano w kombinacie Kamaz pod oznaczeniem Kamaz-740. Cylindry tej widlastej, 8-cylindrowej jednostki były rozchylone pod kątem 90 stopni. Silnik posiada mokre tuleje i oddzielną głowicę dla każdego cylindra. Panewki są cienkościenne, wymienne. Tłoki są wykonane ze stopu aluminium i posiadają żeliwną wstawkę pod górnym pierścieniem. Powierzchnię tłoka pokryto grafitem koloidalnym. Rozrząd jest górnozaworowy, napędzany za pomocą kół zębatych. Wał rozrządu znalazł się w kadłubie. Zawory są wykonane z żaroodpornej stali, a gniazda zaworowe - ze spieków żelaza. Koła zębate, umieszczone w tylnej części silnika, napędzają widlastą pompę paliwową (umieszczoną na środku bloku), sprężarkę i pompę wspomagania. Sprzęgło wentylatora jest sterowane hydraulicznie. Układ wtryskowy posiada system przestawiania wtrysku i przewody przelewowe. Filtr powietrza jest suchy, z wkładem papierowym. Układ chłodzenia jest zamknięty, z pompą wody i 2 termostatami. Chłodnica posiada żaluzje. A co najważniejsze, silnik pracuje z pięknym, warczącym odgłosem, który brutalnie szarpie powietrzem.

Kamaz posiadał podzespoły polskiej produkcji. Z zakładów Polmo w Praszcze wysyłano do ZSRR 50 000 podzespołów hamulcowych rocznie. Bazowały one na licencji Westinghouse. Polskie w Kamazach były też elementy wyposażenia elektrycznego.

Produkcja Kamazów szybko osiągnęła wysoki pułap. Już w 1979 r. wyprodukowano 100 000 ciężarówkę. Samochody trafiały do całego ZSRR, a także do państw należących do RWPG. W 1981 r. wprowadzono do produkcji wersję Kamaza o ładowności podwyższonej z 8 do 11 ton.

Silniki Kamaz-740 stosowano również w ciężarówkach ZIŁ-133 i Ural-4320.

Do 1999 r. Kamaz wyprodukował 1,6 mln samochodów i 2 mln silników diesla. Od 2008 r. udziały w firmie posiada koncern Daimler (ciężarówki Mercedes). Ze względu na prostą, sprawdzoną konstrukcję Kamazy do dziś są użytkowane w Polsce przez liczne firmy budowlane. Klasyczne ciężarówki Kamaz-5320 spotkamy nawet w 2013 r. na budowie II linii metra w Warszawie.

Źródła:

Trzy rodziny Kamazów. Motoryzacja, nr 7/8 1975

Silnik samochodu ciężarowego KamAZ. Motoryzacja, nr 10/1975

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł